Przewodnik audioMeczet Zeyrek

W tętniącym życiem sercu stambulskiej dzielnicy Fatih, na wzgórzu z rozległym widokiem na Złoty Róg, stoi niezwykła budowla, która łączy w sobie całe stulecia historii — to właśnie Molla Zeyrek Camii. Już z daleka zwracają uwagę jej ceglane mury i kopuły, ale za tymi ścianami kryje się opowieść o niecodziennej przemianie.

cemil abi

W pierwszej połowie dwunastego wieku powstał tu okazały bizantyjski klasztor. Założyła go cesarzowa Irena z Węgier, a później rozbudował jej mąż, cesarz Jan Drugi Komnen. W skład tego kompleksu wchodziły nie jedna, lecz aż dwie świątynie — jedna poświęcona Chrystusowi Pantokratorowi, druga Matce Bożej. Była tu także kaplica, biblioteka, szpital oraz inne obiekty. Z czasem oddzielne na początku budynki zostały złączone centralnie położoną kaplicą. To stworzyło ogromną, harmonijną przestrzeń, która stała się cesarskim miejscem pochówku, drugim po Hagii Sophii.

Rouslan Valonen (LibertyToursLLC)

Pod względem architektonicznym Molla Zeyrek Camii to perła stylu średniobizantyńskiego. Jej znakiem rozpoznawczym jest zastosowanie specjalnej techniki ceglanej, to znaczy warstwy cegieł przeplatane są grubą zaprawą murarską. Daje to ścianom lekko falowany wygląd i delikatny odcień. Można tu dostrzec rzuty na planie krzyża, siedmioboczne apsydy, wysokie kopuły, a także detale z marmuru i kolorowego szkła. Dawniej wnętrza zachwycały mozaikami i bogato zdobionymi posadzkami, choć te dawno już zostały ukryte.

Panagiotis Georgakopoulos

Przez stulecia cały kompleks wielokrotnie zmieniał właścicieli. Po Czwartej Krucjacie, kiedy panowali tu łacinnicy, w murach świątyni przebywali weneccy duchowni z cennymi ikonami. Wkrótce obiekt powrócił do prawosławnych, aż do zdobycia Konstantynopola przez Osmanów. Wtedy właśnie główny kościół przemieniono w meczet, a dawne klasztorne cele stały się pierwszą osmańską szkołą w Stambule, zwaną medresą. Nazwa meczetu pochodzi od Molla Zeyreka, wybitnego nauczyciela, który uczył tu aż do przeniesienia szkoły.

Budowla przetrwała pożary, trzęsienia ziemi i lata zaniedbań. Pod koniec dwudziestego wieku groziło jej niemal całkowite zniszczenie. To skłoniło do przeprowadzenia szeroko zakrojonych prac renowacyjnych. Niektóre zabiegi, zwłaszcza użycie współczesnych materiałów, budziły dyskusje, lecz dzięki temu dziś meczet znów służy wiernym i przyciąga zwiedzających.

Dziś Molla Zeyrek Camii pozostaje żywą pamiątką historii — niezwykłym bizantyńskim reliktem pośród gwarnej zabudowy Stambułu, w otoczeniu innych zabytków, takich jak meczet Eski Imaret czy restauracja Zeyrekhane. Jego dzieje łączą w sobie cesarskie ambicje, sztukę sakralną, burzliwe zmiany dziejowe i ducha odnowy, który po dziś dzień wita podróżnych z całego świata.